Κατά τον αιώνα που διανύουμε, η πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε αστικά κέντρα. Εκτιμήσεις αναφέρουν ότι το 60% έως 80% του πληθυσμού θα κατοικεί σε πόλεις, γεγονός που δημιουργεί αυξανόμενη πίεση στις υποδομές και τα φυσικά συστήματα των αστικών περιοχών. Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή προσθέτει νέους κινδύνους, καθιστώντας τον σχεδιασμό βιώσιμων και ανθεκτικών πόλεων πιο επιτακτικό από ποτέ.

Η έννοια της αστικής ανθεκτικότητας αποκτά κεντρικό ρόλο, καθώς δεν αφορά μόνο την αποφυγή κρίσεων, αλλά και τη δημιουργία πόλεων ικανών να αντέχουν και να ανακάμπτουν γρήγορα, διασφαλίζοντας τη λειτουργία τους και την ευημερία των κατοίκων τους (Asprone & Manfredi, 2015). Το παρόν άρθρο εστιάζει σε στρατηγικές ανθεκτικότητας και μετρίασης, διερευνώντας πώς οι πόλεις μπορούν να γίνουν πιο βιώσιμες και ανθεκτικές.

Αστική Ανθεκτικότητα: Κρίσιμα Συστήματα και Διαχείριση Κινδύνων

Η αστική ανθεκτικότητα αναφέρεται στην ικανότητα των πόλεων να αντέχουν σε κρίσεις και να προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, ελαχιστοποιώντας τις αρνητικές συνέπειες και επιτρέποντας την ταχεία ανάκαμψη. Η αναγνώριση των κρίσιμων συστημάτων —όπως το δίκτυο ενέργειας, το σύστημα ύδρευσης και οι δημόσιες υποδομές— είναι απαραίτητη, καθώς η αποτυχία ενός από αυτά μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές δυσλειτουργίες που υπονομεύουν τη συνολική λειτουργία της πόλης.

Η ανθεκτικότητα δεν περιορίζεται στη μείωση των καταστροφών, αλλά εστιάζει κυρίως στην ικανότητα προσαρμογής και συνέχισης της λειτουργίας ακόμα και υπό συνθήκες κρίσης. Για το σκοπό αυτό, αναπτύσσονται στρατηγικές που ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις των κινδύνων και ενισχύουν την προσαρμοστικότητα της πόλης. (Αθανασίου, 2015)

Στρατηγικές Ανθεκτικότητας: Προσαρμογή και Ανάκαμψη από Κρίσεις

• Πράσινη Υποδομή
  Η ενσωμάτωση φυσικών στοιχείων όπως πάρκα, φυτεμένες στέγες και διαπερατές επιφάνειες ενισχύει την ανθεκτικότητα απέναντι σε ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως πλημμύρες και αστική θερμότητα. Αυτές οι υποδομές βελτιώνουν τη διαχείριση των υδάτων, την ποιότητα του αέρα και μειώνουν το φαινόμενο της θερμικής νησίδας.
• Προσαρμοστικός Σχεδιασμός
  Ο σχεδιασμός υποδομών και κτηρίων που μπορούν να τροποποιηθούν με την πάροδο του χρόνου ώστε να ανταποκρίνονται σε μεταβαλλόμενες συνθήκες, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας ή ακραία καιρικά φαινόμενα, είναι κρίσιμος για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας (Ercoskun, 2012).
• Αποκέντρωση Υποδομών
  Η αποκέντρωση κρίσιμων υποδομών, μέσω μικροδικτύων και τοπικής αυτονομίας, αποτρέπει την κατάρρευση ολόκληρου του συστήματος σε περίπτωση βλάβης, περιορίζοντας τις εξαρτήσεις από κεντρικές δομές.

Αρχιτεκτονικές Παρεμβάσεις για τη Διαμόρφωση Συνθηκών Ανθεκτικότητας

• Βιοκλιματικός Σχεδιασμός
  Η χρήση βιοκλιματικών στρατηγικών, όπως ο σωστός προσανατολισμός των κτηρίων, η εκμετάλλευση φυσικού φωτισμού και αερισμού, και η χρήση υλικών χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, συμβάλλουν στην ενεργειακή απόδοση και την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών συνθηκών.
• Πολλαπλές Χρήσεις στα Κτίρια
  Ο σχεδιασμός κτηρίων με δυνατότητα μετατροπής σε καταφύγια, ιατρικά κέντρα ή κοινοτικά hubs σε περιόδους κρίσης διασφαλίζει τη λειτουργικότητα και την ευημερία των αστικών κοινοτήτων σε έκτακτες ανάγκες.
• Χρήση Τοπικών Υλικών και Τεχνικών
  Η προτίμηση τοπικών υλικών μειώνει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και αυξάνει την προσαρμοστικότητα των κατασκευών στο τοπικό μικροκλίμα. Επιπλέον, η αναβάθμιση υφιστάμενων κτιρίων αντί για κατεδάφιση ενισχύει τη βιωσιμότητα.
• Πράσινες Στέγες και Κάθετοι Κήποι
  Η εγκατάσταση πράσινων στεγών και κάθετων κήπων προσφέρει φυσική μόνωση, κατακράτηση νερού, καθαρισμό αέρα και ενίσχυση της βιοποικιλότητας, συμβάλλοντας στην οικολογική ισορροπία του αστικού περιβάλλοντος.

Τοπική Συμμετοχή και Κοινωνική Ανθεκτικότητα

Η συμμετοχή των κατοίκων στον σχεδιασμό του αστικού χώρου αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των πόλεων. Η ενεργή εμπλοκή τους συμβάλλει στη δημιουργία και συνοχή της κοινότητας, καθώς και στη διαμόρφωση ενός βιώσιμου και συμπεριληπτικού αστικού περιβάλλοντος.

• Αστικές Κοινότητες Φροντίδας
  Η δημιουργία δικτύων γειτονιάς που υποστηρίζουν ευάλωτους πληθυσμούς, ενθαρρύνουν την ανταλλαγή πόρων και προάγουν τη συνεργασία σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ενισχύει την κοινωνική ανθεκτικότητα και την αλληλεγγύη.
• Κέντρα Κοινότητας (Community Hubs)
  Οι χώροι αυτοί λειτουργούν ως σημεία συνάντησης και υποστήριξης, αλλά και ως καταφύγια σε περιόδους κρίσης, ενισχύοντας τον κοινωνικό ιστό.
• Εκπαίδευση για Ανθεκτικότητα
  Η εκπαίδευση μέσω σχολείων, εργαστηρίων και προσομοιώσεων ενδυναμώνει τους κατοίκους να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά σε κρίσεις και να προσαρμόζονται στις αλλαγές.
• Προώθηση Κουλτούρας Ανθεκτικότητας
  Η ενσωμάτωση της κουλτούρας της ανθεκτικότητας μέσω τέχνης, πολιτισμού και αφηγήσεων δημιουργεί ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς, που αποτελούν θεμέλιο για την ανθεκτικότητα των πόλεων. Οι πόλεις αντέχουν όχι μόνο με το τσιμέντο, αλλά και με τις σχέσεις.

Ολοκληρωμένες Προσεγγίσεις στον Αστικό Σχεδιασμό

Η δημιουργία ανθεκτικών και βιώσιμων πόλεων απαιτεί την ενσωμάτωση στρατηγικών ανθεκτικότητας και μετρίασης (mitigation) σε όλα τα επίπεδα του αστικού σχεδιασμού. Οι ολοκληρωμένες στρατηγικές συνδυάζουν την προσαρμογή στις αλλαγές με τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δημιουργώντας πόλεις ικανές να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές προκλήσεις.

Η στρατηγική μετρίασης εστιάζει στη μείωση των αιτίων της κλιματικής αλλαγής, όπως η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Στον αστικό σχεδιασμό, αυτό περιλαμβάνει τη χρήση βιοκλιματικού σχεδιασμού και την προώθηση βιώσιμης κινητικότητας μέσω δημόσιων συγκοινωνιών και υποδομών για ποδήλατα και πεζούς.

Ο σύγχρονος αστικός σχεδιασμός απαιτεί τη συνύπαρξη στρατηγικών ανθεκτικότητας και μετρίασης για την προστασία των πόλεων από περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις. Η εφαρμογή αυτών των στρατηγικών θα επιτρέψει στις πόλεις να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες και να προσφέρουν ένα ασφαλές, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον στους κατοίκους τους, ενισχύοντας την ποιότητα ζωής και διασφαλίζοντας την ανθεκτικότητα απέναντι στις κρίσεις.

Τα στελέχη της «Delta Engineering – Σύμβουλοι Μηχανικοί», μέλους του Ομίλου «ΣΑΜΑΡΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ», με σημαντική δραστηριότητα ως σύμβουλοι και μελετητές ποικίλων project,  παραμένουν ενήμεροι για τις νέες τεχνολογίες και αναπτυξιακές εξελίξεις και είναι πάντα στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε τεχνική υποστήριξη, πληροφορία, συμβουλή ή διευκρίνιση.

Σύνταξη: Λάουρα Μουρελάτου / Διπλ. Αρχιτέκτων Μηχανικός / Τομέας Μελετών Εφαρμογής Τεχνικών Έργων

Πηγές:

Συγγράμματα

Αθανασίου Ε., Πόλη και φύση: Θεωρήσεις της φύσης στον πολεοδομικό σχεδιασμό, 2015.

Asprone D., Manfredi G., Linking disaster resilience and urban sustainability: a glocal approach for future cities, 2015.

Ercoskun O., A Paradigm Shift towards Urban Resilience, 2012.

Wu J., Wu T., Ecological Resilience as a Foundation for Urban Design and Sustainability, 2013.

Timini I., Urban microclimate and thermal comfort modelling: Strategies for urban renovation, 2016.

Ιστοσελίδες

https://www.un.org/en/desa/around-25-billion-more-people-will-be-living-cities-2050-projects-new-un-report

https://www.un.org/en/desa/around-25-billion-more-people-will-be-living-cities-2050-projects-new-un-report

Photo

https://www.behance.net/gallery/30587939/People-Movement-and-Public-Space