Οι τελευταίες εξελίξεις στο χωρικό σχεδιασμό αφορούν την εφαρμογή του Προγράμματος Πολεοδομικών Μεταρρυθμίσεων «Κωνσταντίνος Δοξιάδης», που έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και αποτελεί την σημαντικότερη πολεοδομική μεταρρύθμιση της χώρας, με κύριο στόχο την ολοκλήρωση του χωρικού στο 70% της επικράτειας της χώρας.

Τα βασικά σχέδια των μελετών που αφορούν Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ) και Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΕΠΣ) ασχολούνται με τη θεσμοθέτηση χρήσεων γης, όρων δόμησης, περιοχών προστασίας και ανάπτυξης παραγωγικών δραστηριοτήτων, θέματα μεταφορών κ.α., αλλά και μέτρα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, την υποστήριξη καταστάσεων έκτακτης ανάγκης κ.α. για την ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη και οργάνωση της εκάστοτε μελετώμενης περιοχής μελέτης.

Τα τελευταία χρόνια τα κράτη και οι πόλεις συνειδητοποιούν ολοένα και εντονότερα την ανάγκη προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, που αποτελεί βασικό στόχο για την αειφόρο ανάπτυξη τους. Στο πλαίσιο αυτό στη μελέτη του χωρικού σχεδιασμού, αναδύθηκε η έννοια της ανθεκτικότητας. H έννοια αυτή, ξεκινά από πολλαπλές επιστήμες (Κοινωνιολογία, Οικονομία, Οικολογία κλπ.), προχωρώντας προς την εισαγωγή της ως παράμετρος μελέτης της πόλης και συγκεκριμένα μέσα από την εισαγωγή του όρου «ανθεκτική πόλη». Η σημασία της σε όλες τις διαφορετικές εκδοχές και τους ορισμούς της ανά επιστήμη, συνίσταται στην αρχική ερμηνεία της, σύμφωνα με την οποία η ανθεκτικότητα είναι η «επιστροφή του συστήματος στην ισορροπία, μετά την έκθεση του σε μια πίεση ή σοκ». Τα τελευταία τριάντα χρόνια, ο όρος και η θεωρία της ανθεκτικότητας  που εισάγεται αρχικά από την Οικολογία, τη δεκαετία του 1960 – υπό τον όρο σταθερότητα των οικοσυστημάτων – αποτελεί μία προσπάθεια προσαρμογής των πόλεων στη διερεύνηση των γεγονότων που συμβαίνουν και διαμορφώνονται από φυσικούς νόμους, προκαλώντας διαταραχές των αρχικών τους συνθηκών.  Η αστική ανθεκτικότητα αφορά την ικανότητα που εμφανίζουν οι άνθρωποι, οι κοινότητες, οι οργανισμοί μιας πόλης, να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε κρίση (π.χ. πυρκαγιές, σεισμοί και πλημμύρες).

Οι πόλεις, άλλωστε, αποτελούν σημαντικά ζωντανά πληθυσμιακά, κοινωνικά και οικονομικά σύνολα. Στο πλαίσιο της ανθεκτικής πόλης, που αποτελεί αντικείμενο των στρατηγικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Building Resilience – European Commission – Europa EU, Resilience \EU HUB) αλλά και άλλων Διεθνών Φορέων και Δικτύων (100 Resilient Cities , Resilient Cities Network), αναπτύσσεται μια προσπάθεια κοινής προοπτικής και απόδοσης πολιτικών διαχείρισης μέσα από πλάνα δράσεων, οργάνωσης ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών, μετρήσεων, σχέδια διαχείρισης κρίσεων κλπ.

Για το λόγο αυτό είναι αναγκαία η δημιουργία μεθοδολογικών εργαλείων και κατευθύνσεων πολιτικής για τις πόλεις και τις περιφέρειες, ώστε να καταστούν ανθεκτικές απέναντι στις αυξανόμενες πλέον γεωπολιτικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές προκλήσεις. Στο επίπεδο του χωρικού σχεδιασμού σε όλα τα επίπεδα (εθνικό, περιφερειακό, τοπικό), κρίνεται απαραίτητος ο υπολογισμός και η επίτευξη της μέγιστης ανθεκτικότητας μέσα από τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και την εφαρμογή μέτρων απόκρισης στην οποιαδήποτε πίεση.

Επεξηγηματικά, οι ανθεκτικές πόλεις προφυλάσσονται, οργανώνονται και εξασφαλίζουν τον μέλλον τους, μέσα από πλάνα αντιμετώπισης και διαχείρισης πιθανών κρίσεων (κλιματική αλλαγή, οικονομικές, μεταναστευτικές, περιβαλλοντικές, δημογραφικές κρίσεις κλπ.) και κυρίως μέσα από την ικανότητα επαναφοράς του συστήματος στην πρότερη κατάστασή του, μετά από μία διαταραχή. Η κίνηση αυτή γίνεται σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσα από συνθήκες και πλαίσια στόχων (Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη , Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, Πλαίσιο Σεντάι για τη μείωση του κινδύνου καταστροφών και τις δεσμεύσεις για δράση που ανελήφθησαν από την «Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας » της ΕΕ). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι εκείνη που θέτει τις στρατηγικές της αναφέροντας την ανθεκτικότητα ως μια «ευρεία έννοια που περιλαμβάνει όλα τα άτομα και την κοινωνία στο σύνολό της» και διέπεται από «τις αρχές της δημοκρατίας, της εμπιστοσύνης στους θεσμούς και τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς και την ικανότητα (των κρατών και των κοινωνιών) να αναμορφώνονται».

Συνολικά παρατηρούμε ότι η ανθεκτικότητα συνδέεται με τις αρχές της προσαρμογής, του σχεδιασμού, της ασφάλειας κλπ., είτε πρόκειται για αντιμετώπιση υπαρχόντων είτε μελλοντικών απειλών του συστήματος. Σε κάθε πλαίσιο ερμηνείας της ή εισόδου της ως παράμετρος μελέτης, οφείλει εξ αρχής να ορίζεται το προς τι είναι ανθεκτικό, απέναντι σε ποιον και με ποιες πολιτικές/δράσεις/δραστηριότητες με στόχο να βοηθήσει περισσότερες πόλεις να γίνουν ανθεκτικές απέναντι σε φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις που συνεχώς αυξάνονται στον 21ο αιώνα, μέσα από τις διαφορετικές παραμέτρους ερμηνείας της ανθεκτικής πόλης (ποιότητα ζωής, μετακινήσεις, υγεία, κλιματική αλλαγή, περιβαλλοντικό αποτύπωμα κλπ.).

Τα στελέχη της εταιρείας «Delta Engineering» του Ομίλου Εταιρειών «Σαμαράς και Συνεργάτες», παραμένουν ενημερωμένα σχετικά με τις πρόσφατες εξελίξεις, ώστε να σας καθοδηγήσουν και προτείνουν τις βέλτιστες λύσεις εφαρμόζοντας όλες τις κατάλληλες τεχνικές και πρακτικές στην υλοποίηση των έργων σας.

Σύνταξη: Δρ. Ελένη Λινάκη, Μηχανικός Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Τομέας  Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Βιώσιμης Ανάπτυξης

Photo by Peter Durand sketches during the day-long workshop “The City-Resilient” Brooklyn, June 2013