Τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΕΠΣ), τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ) και ο χωρικός σχεδιασμός στο σήμερα

26 Νοεμβρίου 2021

Το τελευταίο διάστημα η συζήτηση γύρω από το χωρικό σχεδιασμό τόσο από επαγγελματικούς, όσο και δημόσιους φορείς γίνεται όλο και πιο έντονη και αναδεικνύει την κεντροβαρή θέση που κατέχει ως προς την οικονομική ανάπτυξη και περιβαλλοντική θωράκιση της χώρας.

Η οργανωμένη χωροθέτηση και ανάπτυξη των δραστηριοτήτων και ο καθορισμός όρων και προδιαγραφών εγκατάστασης τους εκτός σχεδίου προωθούν την ασφαλή εγκατάστασή τους, την εύρυθμη λειτουργία τους, της ανάπτυξη παραγωγικών συστημάτων και αλυσίδων επιφέροντας οφέλη στις τοπικές κοινωνίες και οικονομία. Από την άλλη μεριά, ο επαναπροσδιορισμός της οργάνωσης των αστικών κέντρων δίνει νέα πνοή και ευκαιρίες σε γειτονιές που χρειάζονται εμπλουτισμό των χρήσεων γης, νέους χώρους πρασίνου, τοπόσημα και χώρους συνάντησης και κοινωνίας, συμβάλλοντας εξίσου στην ισόρροπη ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την οικονομική αναζωογόνηση. Δεδομένης της πορείας της χώρας, η οποία πριν την υγειονομική κρίση του κορωνοϊού βρισκόταν ήδη σε διαδικασία ανάπτυξης όπου και αναμένεται να επανέλθει έπειτα της υγειονομικής κρίσης, τα σχέδια χωρικής οργάνωσης αδιαμφισβήτητα θα αποτελέσουν ένα δυναμικό εργαλείο για την επίτευξη αποτελεσμάτων αναβάθμισης του χώρου στο σύνολο της χώρας.

Η οργάνωση και ρύθμιση του χώρου σήμερα γίνεται με διάφορα εργαλεία χωρικού σχεδιασμού σε εθνικό, περιφερειακό, τομεακό και τοπικό επίπεδο. Τα πλέον  πολυσυζητημένα σήμερα είναι τα  Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια – ΤΠΣ που αποτελούν «κρατικά» σχέδια ρύθμισης ολόκληρων Δήμων και τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια – ΕΠΣ που είναι πιο ευέλικτα στο ποιος τα κάνει και σε ποια εδαφική ενότητα, αλλά πάντοτε αφορούν σχεδιασμό (σχέδια – έργα – προγράμματα) που θα επηρεάσει το χώρο, το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία σε υπερτοπικό μέτρο και κρίνεται ως στρατηγικής σημασίας για τη βιώσιμη ανάπτυξη ενός τόπου. Τα ΕΠΣ έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο για σχεδιασμό αντιμετώπισης και πρόληψης καταστροφών (π.χ. στο Μάτι) όσο και για την χωροθέτηση σημαντικών αναπτυξιακών μονάδων που αντιπροσωπεύουν αναπτυξιακούς τομείς αιχμής.

Τα συγκεκριμένα εργαλεία δύναται να ρυθμίζουν πολεοδομικά αδρανείς περιοχές και να δημιουργούν νέες ευκαιρίες ανάπτυξης υιοθετώντας σε πολλές περιπτώσεις νέες και πιο σύγχρονες χρήσεις γης (logistics, data centers κλπ). Μέσω των συγκεκριμένων σχεδίων η χωροθέτηση των επιχειρήσεων γίνεται σε ένα ασφαλές καθεστώς δικαίου ενώ η χωρική οργάνωση δημιουργεί κίνητρα εγκατάστασης και συγκέντρωσης των οικονομικών δραστηριοτήτων σε συγκεκριμένες περιοχές συμβάλλοντας στην ενίσχυση και ανάπτυξη του εκάστοτε κλάδου. Ταυτόχρονα και η τοπική κοινωνία διασφαλίζεται ως προς το επίπεδο και τους όρους διαβίωσής της. 

Σήμερα έχουμε οργανωμένες χρήσεις γης σε ένα μικρό ποσοστό της χώρας, εκεί όπου ουσιαστικά κατέστη αναγκαίος ο σχεδιασμός για την ανακούφιση των πιέσεων (π.χ. στις μεγάλες πόλεις). Τα σχέδια αυτά όμως χρήζουν άμεσης αναθεώρησης, ενώ σε αρκετούς ΟΤΑ παρουσιάζεται παντελής έλλειψη χωρικής οργάνωσης. Στην κοινή όλων προσπάθεια εδραίωσης της αναπτυξιακής δυναμικής της χώρας με πρωτοβουλία του Υπουργείου Περιβάλλοντος & Ενέργειας ΥΠΕΝ και του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος ΤΕΕ από το Σεπτέμβρη «τρέχει» το πρόγραμμα Πολεοδομικών Μεταρρυθμίσεων «Κ. Δοξιάδης». Αφορά ένα συνδυασμένο πρόγραμμα εκπόνησης ΤΠΣ για την πλειονότητα των ΟΤΑ, αλλά και ΕΠΣ για περιοχές όπου απαιτείται άμεσα παρέμβαση ρύθμισης του χώρου και ανακούφισης κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών πιέσεων.

Οι προκλήσεις στο εγχείρημα αυτό είναι πολλές, αναμεταξύ αυτών είναι η ολοκλήρωση νέων των Τεχνικών Προδιαγραφών εκπόνησης των μελετών, οι οποίες για τα ΤΠΣ ορίστηκαν μόλις πρόσφατα με το υπ’ αριθμ. 3545/Β/2021 ΦΕΚ ενώ για τα ΕΠΣ μέχρι σήμερα δεν έχουν επίσημα προσδιοριστεί ώστε να αντικαταστήσουν τις παλιότερες του 2017, αν και σήμερα είναι επίσημα υπό επεξεργασία. Αφετέρου η αντιμετώπιση των πολύ υψηλών εκπτώσεων που παρατηρήθηκαν στον πρώτο κύκλο διαγωνισμών ανάθεσης των πρώτων 12 ΤΠΣ και 5 ΕΠΣ, οι οποίες ωστόσο ήταν αναμενόμενες ως αποτέλεσμα της μακράς «ξηρασίας» προκηρύξεων που αντιμετώπισε τα τελευταία 15 έτη ο κλάδος των πολεοδόμων – χωροτακτών. Οι προθεσμίες υποβολής προσφορών για τα ΕΠΣ εκπνέουν άμεσα το επόμενο διάστημα με τον κλάδο να βρίσκεται εν αναμονή του επόμενου κύκλου διαγωνισμών για το επόμενο σύνολο ΟΤΑ.

Ακόμη, τα χρονοδιαγράμματα είναι σφιχτά. Με βάση το Προεδρικό Διάταγμα 90/2018 η συνολική διάρκεια έγκρισης των ΤΠΣ ανέρχεται σε 36 μήνες, εκ των οποίων οι 24 αφορούν μελετητικό χρόνο και οι υπόλοιποι 12 μήνες τον απαιτούμενο χρόνο από την παραλαβή έως και την επίσημη έγκριση των σχεδίων. Σε αντίθεση με τα ΤΠΣ για τα ΕΠΣ δεν προβλέπεται μελετητικός χρόνος παρά μόνο ο απαιτούμενος εγκριτικός χρόνος 12 μηνών, ο οποίος ξεκινά με την υποβολή αιτήματος προέγκρισης και ολοκληρώνεται με την επίσημη έγκριση των ΕΠΣ. Στους χρόνους αυτούς θα πρέπει να ανταποκριθούν σημαντικός αριθμός εμπλεκόμενων όπως οι πολεοδομικές, περιβαλλοντικές και γεωλογικές υπηρεσίες του ΥΠΕΝ, οι ΟΤΑ, τα αρμόδια Περιφερειακά και Κεντρικά πολεοδομικά και περιβαλλοντικά Συμβούλια, γνωμοδοτικοί φορείς, και βέβαια η Κοινωνία των Πολιτών και το Συμβούλιο της Επικρατείας, αποτελώντας ένα εγχείρημα συντονισμού άξιο στοιχημάτων.

Εν τέλει, τα Ειδικά ΠΣ από περιθωριακό εργαλείο έχουν αναχθεί σε σανίδα σωτηρίας και ήδη εφαρμόζονται σε θέματα που χρήζουν άμεσης παρέμβασης (όπως το Μάτι, η Εύβοια, η Μύκονος και η Σαντορίνη),  καθώς επίσης σε ζητήματα στήριξης της επιχειρηματικότητας μέσω επενδύσεων, σχεδίων, έργων και προγραμμάτων υπερτοπικής κλίμακας και στρατηγικής σημασίας στον ιδιωτικό τομέα σχεδόν κάθε δραστηριότητας (βιομηχανία, εφοδιαστική, τουρισμός, αθλητισμός κ.λπ.). Όπως προκύπτει από την ιστοσελίδα της Διαύγειας τον Αύγουστο εντοπίζονταν τουλάχιστον 21 προεγκρίσεις ΕΠΣ/ΕΧΣ, αριθμός που σταθερά αυξάνεται σχεδόν εβδομαδιαία, ενώ μένει να δούμε πόσο ομαλή θα είναι η ένταξή του στο ευρύτερο σύστημα χωρικού σχεδιασμού μακροπρόθεσμα.

Τα στελέχη της Delta Engineering – Σύμβουλοι Μηχανικοί, μέλους του Ομίλου «ΣΑΜΑΡΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ», είναι στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε πληροφορία και διευκρίνιση για τα θέματα χωρικού σχεδιασμού, παραμένοντας στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων της νομοθεσίας και του σχεδιασμού για την υποστήριξη  της βιώσιμης ανάπτυξης σε όλη την επικράτεια.

Σύνταξη: Σπυριδούλα Κάκια | Διπλ. Μηχανικός Χωροταξίας & Ανάπτυξης, MSc | Τομέας Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Βιώσιμης Ανάπτυξης

Επιμέλεια: Αγγελίδου Τατιάνα | Διπλ. Μηχανικός Χωροταξίας & Ανάπτυξης, MSc | Τομέας Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Βιώσιμης Ανάπτυξης

Τελευταία άρθρα